Coaching w sporcie a psychologia sportu

Rozwój coachingu wiązany jest z ruchami społecznymi akcentującymi rozwój potencjału ludzkiego, które miały miejsce w Stanach Zjednoczonych w latach siedemdziesiątych XX wieku . Jednak początki coachingu, jako odrębnej dyscypliny, datuje się na rok 1995, kiedy to w Stanach Zjednoczonych została założona pierwsza niezależna organizacja coachingowa o nazwie International Coach Federation. W Polsce pojawił się na początku pierwszej dekady XXI wieku najpierw w formie warsztatów rozwijających kompetencje, a później, jako szkoła coachingu i organizacja zrzeszająca absolwentów szkoły International Coach Community. Dalszy jego rozwój i profesjonalizacja przejawiały się poprzez otwarcie polskiego oddziału International Coach Federation (2005 rok) oraz założeniem Izby Coachingu (2007 rok). W tym samym czasie otwarty został również polski oddział European Mentoring and Coaching Council.

Coaching, jako dyscyplina czerpie z wielu nurtów rozwojowych. Obejmuje między innymi rozwój osobisty, edukację dorosłych, psychologię, antropologię, andragogikę, filozofię, a także niektóre podejścia terapeutyczne. Za prekursora i twórcę podejścia coachingowego uważany jest Thomas Leonard. Założyciel pierwszej szkoły coachingu oraz dwóch organizacji ustanawiających standardy coachingu na świecie. Pionierem zastosowania podejścia w sporcie, które uznaje się za fundament metody, był Timothy Gallwey. Stworzył on model rozwoju oparty na „grze wewnętrznej”, która toczy się w umyśle zawodnika. Od efektywności „gry wewnętrznej” uzależnione jest zwycięstwo w rywalizacji sportowej. Kluczem do niej jest umiejętność osiągania koncentracji w stanie relaksu. Jej głównym celem jest umiejętność efektywnego radzenia sobie w momentach, w których pojawia się strach, nerwowość, dekoncentracja czy brak wiary we własne możliwości.
W opracowaniach często możemy spotkać stwierdzenie, że coaching wywodzi się ze sportu. Warto wspomnieć, że samo słowo coaching jest określeniem bardzo pojemnym. Oznacza szeroko rozumiane trenowanie jednostki w wielu różnych obszarach życiowych. Słowo coach i coaching, w znaczeniu przekazywania wiedzy czy to wspierania w rozwoju umiejętności lub trenowaniu określonej dyscypliny sportowej, funkcjonuje co najmniej tak długo jak sport. Dla uniknięcia jednak wątpliwości chcielibyśmy odróżnić coaching w znaczeniu dyscypliny skupiającej się bardziej na rozwoju mentalnym niż poziomie zachowań i umiejętności.
Powołujemy się w tym miejscu na propozycję definicji coachingu Roberta Diltsa. Wskazuje on, że coaching przez małe „c” bardziej koncentruje się na poziomie zachowań. W tym przypadku odnosi się do procesu pomagania danej osobie w osiągnięciu lub ulepszeniu konkretnego zachowania czy działania. Metody coachingu przez małe „c” wywodzą się bezpośrednio z treningu sportowego. Promują świadomość zasobów, możliwości oraz rozwój tzw. świadomej kompetencji. Według Timothy’ego Gallweya są to elementy gry zewnętrznej. Posługując się, za Gallweyem, przykładem tenisa ziemnego, gra zewnętrzna to po prostu gem, set i mecz, a jej elementami będzie poruszanie się po korcie, posługiwanie się różnorodnymi odbiciami piłek, celność zagrań, które prowadzą do zwycięstwa w meczu.
Coaching przez wielkie „C” oznacza wsparcie osób w efektywnym osiąganiu rezultatów na wielu poziomach. Kładzie nacisk na zmiany generatywne. Koncentruje się na wzmacnianiu tożsamości, wartości, budowaniu wspierających przekonań oraz na realizacji wizji, marzeń i celów, które są elementami gry wewnętrznej. Najprostszym przykładem gry wewnętrznej możemy być dialog, który toczymy sami ze sobą. To pojedynek, który toczą ze sobą słowa wspierające sportowca: „dasz radę”, „jesteś szybszy”, ze słowami ograniczającymi: „nie mam już siły”, „przeciwnik zagrywa za trudne piłki”.
Psychologia sportu, jako dziedzina naukowa datuje swoje początki w pracach badawczych Normana Tripletta z końca XIX wieku . Jednak odrodzenie i znaczne przyśpieszenie rozwoju tej dyscypliny datuje się na lata sześćdziesiąte XX wieku. Wzrost zainteresowania psychologią sportu w Polsce były sportowe sukcesy Adama Małysza, który wielokrotnie podkreślał istotną rolę, która odgrywał jego psycholog sportu w treningu i przygotowaniu do sytuacji startowej.
Psychologia sportu jest nauką interdyscyplinarną i czerpie z wielu dziedzin związanych z aktywnością fizyczną, takich jak biomechanika, fizjologia, kinezjologia oraz psychologia. Zajmuje się badaniem psychologicznych podstaw procesów i efektów działalności sportowej. Do głównych obszarów zainteresowań psychologii sportu należą: wyznaczanie celów, regulacja pobudzenia, radzenie sobie ze stresem, pewność siebie, koncentracja i kontrola uwagi, motywacja.
Obecnie wiele organizacji zajmuje się definiowaniem i promowaniem standardów psychologii sportu. Największa organizacją jest założona w 1986 roku w Stanach Zjednoczonych Association for Applied Sport Psychology (AASP) . Pieczę nad polską psychologią sportu sprawuje Sekcja Psychologii Sportu Polskiego Towarzystwa Psychologicznego.
Zestawiając ze sobą psychologię sportu oraz coaching sportowy można zauważyć zbieżne cele i sposoby działania każdej z tych dyscyplin. Używając metafory drogi można by powiedzieć, że punkty startowe są różne, jednak miejsca docelowe znajdują się blisko siebie.
W psychologii sportu punktem wyjścia jest naukowe zbadanie oraz wyjaśnienie zjawisk zachodzących w sporcie. Otrzymane wyniki są następnie wykorzystywane do tworzenia zastosowań praktycznych. Zastosowaniem wyników badać i wiedzy psychologicznej w praktyce zajmuje się stosowana psychologia sportu. Natomiast coaching sportowy jest dziedziną, w której coachee poddaje analizie swoje doświadczenia i osiągnięcia, wyciąga z nich wnioski, a następnie sprawdza w treningu. Sprawdzone rozwiązania danej jednostki lub grupy przekładane są na inne pola (inne dyscypliny, grupy, zespoły czy osoby). Jeśli skuteczność danej metody zostanie potwierdzona w praktyce, podejmuje się próbę skwantyfikowania wyników i dokonania szerszej analizy zjawiska z perspektywy naukowej.